Tachtig jaar na de bevrijding:
de oorlogs-slachtoffers uit Orthen
Een onderzoek verricht door de Orthense Schaar. Een overzicht van de oorlogsslachtoffers, verzameld uit diverse bronnen.
We hebben alle informatie proberen te checken en dat is niet altijd gelukt. Als je aanvullingen hebt of meent dat zaken niet kloppen, dan horen we dat graag.
Lees gauw verder
Hier een overzicht van de Oorlogsslachtoffers
Klik op de zwarte knop en ga naar de verhalen
Tachtig jaar na de bevrijding:
de oorlogs-slachtoffers uit Orthen
Bij de viering van tachtig jaar bevrijding van ’s-Hertogenbosch is het weinig gegaan over de gevolgen van de oorlog voor Orthen. In Orthen ging het leven tot najaar 1944 min of meer op de oude voet door. Pas rond de bevrijding van ‘de stad’ kwam daar verandering in. Orthen lag vanaf eind september tot halverwege november 1944 in de vuurlinie. Toen leerden de Orthenaren pas echt wat oorlog was, zo blijkt uit de verhalen. De meeste Orthense oorlogsslachtoffers vielen in oktober en november 1944. Maar na de bevrijding van Den Bosch was het oorlogsgeweld voor de inwoners van Orthen nog lang niet voorbij. Duitse soldaten die aan de overkant van de Maas in Hedel lagen, vochten nog negen maanden met Engelse, Schotse en Canadese soldaten. Deze geallieerde soldaten waren ingekwartierd bij Orthense families. ’s Nachts leverden ze heftige vuurgevechten waarbij ook burgerslachtoffers uit Orthen vielen.
We hebben geprobeerd een zo volledig mogelijk overzicht te maken van de overledenen in en uit Orthen in 1943, 1944 en 1945.
Als bronnen zijn gebruikt:
– Het overzicht van negen oorlogsslachtoffers dat Sonja van der Voort in 2006 samenstelde op basis van mondelinge informatie verzameld tijdens interviews met Orthenaren. De Orthense Schaar bracht in 2006 dit indrukwekkende boek uit onder de titel Orthen in de oorlog.
– De erelijst die de gemeente ’s-Hertogenbosch opstelde van oorlogsslachtoffers in en uit de gemeente vermeldt negen slachtoffers uit Orthen. www.erfgoedshertogenbosch.nl/erelijst
– De encyclopedie van Orthen, opgesteld door Jo Doorenbosch, achtste druk 2024.
– Het parochieboek met begrafenissen in 1944 en 1945. In een klein notitieboekje hield pastoor Kamp met potlood bij welke begrafenissen hij had geleid en of daarvoor betaald was.
– Het getypte overzicht van de nieuw gedolven graven op het kerkhof aan de Ketsheuvel vanaf september 1944 tot en met 1945.
Voor zover bekend kwamen er 13 Orthenaren om door oorlogsgeweld. De Orthense soldaat Van Hassel die viel in 1949 in Indonesië, hebben we buiten dit overzicht gelaten. Hij wordt wel genoemd in de erelijst van de gemeente ’s-Hertogenbosch.
Opvallend is dat de bronnen niet geheel overlappen. De namen van Hanneke van Berkel, Wim Jonkergouw en Mina van Rosmalen worden genoemd in de gesprekken met Sonja van der Voort, maar komen niet voor op de erelijst of in het boekje van meneer pastoor. Een deel van hen komt wel voor op de lijst van het kerkhof. Anderen hebben hun laatste rustplaats gevonden op de Bossche begraafplaats. Volgens de opgave van de kerkhofbeheerder zijn in 1944 23 personen begraven op het kerkhof Orthen. Tegen 9 personen in 1945 en een zelfde aantal in 1943. Dat is een groot verschil. Volgens onze informatie kwamen 7 Orthenaren in 1944 om door oorlogsgeweld. Of de andere 16 overledenen niet door oorlogsgeweld zijn gestorven, weten we niet. Het vermoeden bestaat dat meer mensen als gevolg van de oorlog zijn overleden. We kennen hun verhaal (nog) niet. Het lijkt niet waarschijnlijk dat mensen puur door de honger zijn gestorven, zoals in het westen van het land gebeurde. In Orthen waren boeren genoeg om allen een bestaansminimum te geven.
Voor zover ons bekend woonden er in Orthen geen joden en zijn er dus ook geen joodse slachtoffers te betreuren. Wel heeft een gezin in Orthen vanaf 1942 de vijftienjarige Chaya Goldbach uit Amsterdam in hun huis laten onderduiken. Willem Lodeizen, een familievriend overtuigde de ouders van Chaya om haar onder te laten duiken. Hij bracht haar naar Lambertus Broekman en Roelofje de Jonge in Orthen. Chaya bleef bij hen tot de bevrijding. De Broekmans ontvingen slechts een kleine toelage van het verzet voor haar eten en onderdak. Lambertus werkte bij het spoor en kwam net als zijn vrouw uit Ruinerwold in Drente. Zij ontvingen als onderduik-ouders in 1982 de Yad Vashem erkenning.
Bron: https://collections.yadvashem.org/en/righteous/4038960; Het gedenkboek ’s-Hertogenbosch in bezettingstijd 1940 – 1944 (2008)
Op het Orthense kerkhof aan de Ketsheuvel zijn weinig graven meer uit de oorlogsjaren. Die nog te vinden zijn hebben we geel gemarkeerd in de tabel hieronder afgebeeld. Veel graven zijn helaas geruimd. Na 2022 is nog het graf van Jos Koolen en zijn familie geruimd.
Tekst gaat verder onder de tabel
LEES MEER
Klik op de afbeelding voor het gehele overzicht: PDF
Dit overzicht van Orthense mensen die in de tweede wereldoorlog zijn overleden is “work in progress”.
We ontvangen graag aanvullingen.
Ook staan we open voor opmerkingen dat zaken toch net wat anders waren als wij schetsen.
In chronologische volgorde de oorlogsslachtoffers uit Orthen
Paulus van der Ven
oorlogsslachtoffer in Duitsland 22 september 1943
Van der Ven werd geboren 19 januari 1917 in Rosmalen. Later woonde hij met zijn ouders op Herven 37. Van der Ven was ongehuwd en kwam op 22 september 1943 om bij een bombardement in Hannover. Hij was 26 jaar. De moeder van Van der Ven verklaarde na de oorlog dat Paulus in april 1942 gedwongen tewerk was gesteld in Duitsland. Ook volgens de directeur van het Bossche Arbeidsbureau was Paulus verplicht uitgezonden naar Duitsland. Hannover was tot de oorlog een belangrijke handelsstad. De geallieerden voerden jarenlang zware bombardementen uit op de stad. Zo ook in de nacht van 22 op 23 september 1943. Paulus van der Ven ligt begraven op het Nederlands Ereveld in Hannover. De Oorlogsgravenstichting onderhoudt het graf.
Bron: Nationaal Archief https://www.nationaalarchief.nl/onderzoeken/archief/2.19.255.01/invnr/158762A/file/NL-HaNA_2.19.255.01_158762A_0016 en site erfgoed ’s-Hertogenbosch erelijst Oorlogsslachtoffers Orthen.
Arnold van der Donk
oorlogsslachtoffer in Duitsland 23 september 1943
Geboren in 1909 en overleden 34 jaar oud op 23 september 1943. Hij was getrouwd met Cor Jonkergouw en woonde op Herven nr 41. Een huis verwijderd van waar Paulus van der Ven woonde. Als 34-jarige en vader van twee zoons van een en drie jaar werd Arnold van der Donk op 16 juli 1943 gedwongen om in Duitsland te gaan werken. Als beroep staat vermeld chauffeur, maar Van der Donk werd in Hannover te werk gesteld in een grote bierbrouwerij. Waarschijnlijk hebben Paulus van der Ven en Arnold elkaar als buren van de Herven in Hannover ontmoet, misschien deden ze hetzelfde werk. Van der Donk kwam om ruim twee maanden nadat hij naar Duitsland als dwangarbeider was vertrokken. In eerste instantie werd hij in Hannover begraven naast Paulus v.d. Ven.
Op 29 september 1951 is hij herbegraven op de begraafplaats van de afdeling Orthen aan de Ketsheuvel, zo staat genoteerd in de papieren van de Oorlogsgravenstichting. Zijn weduwe schreef eind jaren zestig aan de Oorlogsgravenstichting dat ze geen prijs stelde op een oorlogsgraf voor haar man. Ze ging regelmatig naar zijn graf op de Ketsheuvel toe en schreef dat ze later hier bijgeplaatst wilde worden. Aldus is geschied.
Bron: Nationaal Archief https://www.nationaalarchief.nl/onderzoeken/archief/2.19.255.01/invnr/34945A
Den-Bosch nieuws, 28 oktober 2024. Boek Niet willen weten, dwangarbeid voor de Nazi’s door Bossche mannen 1940-1945, Henk van der Linden.
Theo van den Bogaard
neergeschoten in Eindhoven 17 september 1944
Theo woonde Orthen 128. Hij werd geboren op 13 februari 1921. Theo is op 17 september 1944 met de bevrijding van Eindhoven doodgeschoten. Hij was 23 jaar. Terwijl hij de telefooncentrale van de PTT bewaakte en deze wilde redden wenkte hij vanuit een raam naar Engelse militairen. Dit bleken echter Duitse militairen te zijn in Engels uniform. Ze schoten Theo vanaf de straat dood. Hij is met militaire eer in de kerk van Orthen op de Bossche begraafplaats begraven. In de telefooncentrale is later een muurplaquette onthuld voor zijn nagedachtenis. Later is zijn stoffelijk overschot opgegraven en overgeplaatst naar de Militaire Erebegraafplaats te Loenen.
Bron: site erfgoed ’s-Hertogenbosch erelijst Oorlogsslachtoffers Orthen
Jos Koolen
geraakt door een kogel 30 september 1944
Jos Koolen woonde in de Sint Rochusstraat. Op 30 september 1944 wilde hij naar zijn meisje toe in Den Bosch, maar zijn ouders zeiden: Ga nou toch niet, het is te gevaarlijk. Hij ging toch. Bij de grote begraafplaats begonnen Engelse vliegtuigen op een passerende Duitse goederentrein te schieten. Jos werd geraakt door een kogel en is overleden. Hij was zeventien jaar. Zijn vader stierf ruim een jaar later.
Op het familiegraf staat:
Hier rusten Franciscus M Koolen. Geboren 9-6-1897 en overleden 29-12-1945. En Cornelia J Koolen Jespers. Geboren 30-6-1901 en overleden 30-6-1901 4-6-1978. En hun zoon Jos Koolen. Geboren 21-1-1927 en overleden 30-9-1944.
In 2022 was de grafsteen van de familie Koolen nog aanwezig op het kerkhof Ketsheuvel maar inmiddels is deze verdwenen en dus waarschijnlijk geruimd.
Bron: Orthen in de Oorlog. Een verzameling feiten en verhalen door Sonja vd Voort. De Orthense Schaar 2006
Mina (Wilhelmina) van Rosmalen-Pennings
23 oktober 1944
Mina woonde op Orthen 85 en was 45 toen ze overleed. Op 23 oktober 1944 is het een hel in Orthen. Duitse soldaten vluchtten via de Heinis en Herven richting Orthen. Orthense families zochten een veilig heenkomen in het fort, de grote grafkelder van een bisschop op de Bossche begraafplaats en in het souterrain van het Bondsgebouw aan de Ketsheuvel. Onophoudelijk klonk het gefluit en gesis van granaten. En het afschuwelijke janken van getroffen paarden die vastgebonden stonden aan het hek van het kerkhof.
In deze nacht komt Mina Pennings om het leven.
Wie weet meer te vertellen over haar dood?
De zusjes Jonkergouw
23 oktober 1944 gedood door een fosforgranaat
Duitse soldaten joegen het gezin Jonkergouw met hun twaalf kinderen uit de kelder van hun huis. Zij kropen in de kleine schuilkelder in de tuin. Een tante en opoe waren er ook bij. Opeens viel een granaat dwars door het dak van de schuilkelder heen, zo vertelde Corry Kooijman-Jonkergouw in 2006. Een fosforgranaat raakte twee van haar zusjes. Dora van elf jaar was bijna meteen dood. Willy van tien jaar werd door de Engelse soldaten in een ambulance naar een ziekenhuis in Eindhoven gebracht. Na een paar weken is zij daar aan een bloedvergiftiging door de fosfor, overleden. De dood van twee zusjes Jonkergouw is de grootste traumatische ervaring voor veel Orthenaren.
Bron: Orthen in oorlog, Sonja van der Voort, p. 5, 38 en 54.
Lambertus Kok
Overleed waarschijnlijk aan de gevolgen van het oorlogsgeweld in de nacht van 23 of 24 oktober. Hij was 71 jaar, geen beroep.
Kee (Cornelia) Jonkergouw-Van Roosmalen
liep op een landmijn, 21 november 1944
Tijdens de bezetting werd hun boerderij gevorderd door de Duitsers. Omdat hun huis door de Duitsers in brand geschoten was gingen ze half november 1944 bij familie meubilair ophalen. Weer terug naar huis wisten ze op de Engelsedijk met paard en wagen drie landmijnen te ontwijken, maar de vierde landmijn zagen ze niet. Kee raakte zwaargewond. Na enkele dagen in coma te hebben gelegen, is zij op 21 november 1944 overleden.
Kee is begraven op de Bossche begraafplaats.
Wim Jonkergouw
overlijdt aan gevolgen van granaatscherf
Haar zoon Wim Jonkergouw kreeg een granaatscherf in zijn oog en raakte zo zijn oog kwijt. Hij werd naar het ziekenhuis gebracht in dezelfde ambulance als de Orthense Hanneke van Berkel. Wim kwam weer thuis uit het ziekenhuis maar overleed maanden later aan de verwondingen aan zijn hoofd.
Bron:De verhalen over Kee en haar zoon Wim Jonkergouw staan in Orthen in oorlog, Sonja van der Voort.
Hanneke van Berkel
Twee geïnterviewden verhalen over de dood van de propere Hanneke van Berkel die nog snel even het lappen van de ramen wilde afmaken toen er een luchtalarm klonk. Ze woonde Orthen 94 en werd door een granaat verwond. Engelse soldaten namen haar mee naar een ziekenhuis in de stad. In dezelfde ambulance waarmee ook Wim Jonkergouw werd vervoerd. Niemand heeft Hanneke ooit teruggezien, zo vertelde haar kleinzoon. Waarschijnlijk is Hanneke in het oorlogstumult ergens eind 1944 overleden en elders ter aarde besteld. Een overlijdensaangifte hebben we niet kunnen vinden.
Bron: Orthen in oorlog, Sonja van der Voort
Hoe ingrijpend dat is geweest voor haar naaste familie, blijkt
uit het bidprentje van haar dochter Wilhelmina Spierings-Van Berkel
(overleden 2 mei 1996): “Het verdwijnen van haar moeder bij de bevrijding heeft op haar hele verdere leven een stempel gedrukt. Altijd is dit haar blijven achtervolgen”.
Lambertus Lambooij
schipper en 85 jaar overlijdt op 31 oktober 1944
De pastoor schrijft op 29 mei 1945 in zijn notitieboekje dat Lambooij ‘ overl in oct 1944 (oorlog)’ maar pas ruim een half jaar later op het kerkhof is begraven. Lambertus woonde op Orthen 73 of 120 (?). Hij was schipper en al 85 jaar oud. Zijn tweede vrouw gaf zijn overlijden aan op het stadhuis. Is hij inderdaad omgekomen door oorlogsgeweld of misschien toch door ouderdom? We weten weinig van Lambooij. Niet duidelijk is waarom hij op de erelijst van oorlogsslachtoffers is geplaatst.
Literatuur en bronnenpublicaties
René Kok
‘Wegens bijzondere omstandigheden…’ : ‘s-Hertogenbosch in bezettingstijd 1940-1944 (2008) 384-385 n: vermelding in een voetnoot
Koos (Jacobus) van den Oord
gedood door een granaat op 14 maart 1945
Dat de oorlog in Orthen nog lang doorliep, moge blijken uit de slachtoffers die nog in 1945 vielen. Boerendochter Cis Pels vertelt in het boek Orthen in oorlog dat hun knecht Koosje van den Oord, op weg naar de stad door een granaat werd gedood. Dat gebeurde dichtbij de Citadelkazerne. Hij is begraven op het kerkhof Ketsheuvel en later herbegraven bij zijn vader op het kerkhof in oud Empel. Koos zijn geboortewiegje stond ook in Empel.
Wat is het verhaal achter deze overledenen?
Henrica van den Berk-Maas
overleden op 16 november 1944
Henrica is overleden in de periode na de bevrijding van Den Bosch. Toen voerden Duitse soldaten vanuit Hedel een heftige strijd met de geallieerden die in Orthen waren gelegerd.
Wie heeft informatie over haar doodsoorzaak? Is zij een oorlogsslachtoffer?
Martinus van der Dussen
sterft in Eindhoven op 20 november 1944
Martinus sterft op 43 jarige leeftijd in Eindhoven. De overlijdensakte van de gemeente Den Bosch is gedateerd op 15 december 1944 en vermeldt dat uit het overlijdensregister van de gemeente Eindhoven blijkt dat Van der Dussen op 20 november in Eindhoven is overleden. Hij was tuinman en geboren in Orthen. Gezien het feit dat de pastoor zijn begrafenis noteert, zal Van der Dussen in Orthen hebben gewoond.
Wat deed hij op 20 november in Eindhoven?
Kees van Gogh
overleden 16 februari 1945
Wie weet het verhaal te vertellen over de dood van 16-jarige Kees van Gogh? Zijn ouders waren Godefridus van Gogh en Johanna van Gogh-Steenbekkers.
Was er een relatie tussen zijn overlijden en de oorlog?
We kregen enkele reacties:
Hetzelfde antwoord van zijn nicht Jeanne Vlek-Steenbekkers en van Tonny Michielsen:
Kees is overleden aan leukemie en het had dus niets met de oorlog te maken.
Notitieboekje begrafenissen van pastoor in de parochie Lambertus te Orthen 1944
19 Sept. Goverdina v Loon- Smolders, 60 gulden is betaald
4 Oct. Joseph Koolen 60 gulden. Is betaald.
17 Nov. Wilhelmina Pennings. Uitvaart 65, 11 maandst. 27,50, 92,50 is betaald.
Johanna Bartels Ypma, 65 gulden. Is betaald.
Theodora en Wilhelmina Jonkergouw, 60 gulden. Is betaald
Lambertus Kok, 50 gulden. Is betaald
Henrica Maas, echtgen van Martinus v.d. Berk, 105 gulden. Is betaald
23 Nov Martinus van der Dussen, 65 gulden, 11 maandst f 27,50. Betaald
23 Nov Theo v.d. Bogaard f65. 27,50 11 maandst. Is betaald.
Adriana Pels-Vissers, f 65 +11 maandst. Is betaald. 1945
Helena Lenssen, f 65 is betaald
Gertruda Kivit pro deo
Anna v. Gogh, f 60 is betaald
Jacobus v.d. Oord f 60, weldoeners 5,00 is betaald
Pastoor Kamp vertrekt in maart 1945 naar een tehuis. Aan zijn aantekeningen is te zien dat hij zijn eerdere precisie kwijt aan het raken is. Bij Theo vd Bogaard vermeldt hij niet dat deze al op 17 september door de Duitsers (in Eindhoven bij een verzetsdaad) is doodgeschoten. Pas twee maanden later volgt de uitvaart te Orthen. In 1945 zet hij zelfs geen datum van de begrafenis meer bij de overledenen.
Zijn opvolger, pastoor Verhoeven, pakt in priegelhandschrift de draad weer op.
9 Mei Antonia Joh v. Selst echtgen van Martin. V. Rosmalen. Gestorven 6 mei in Orthen. Begraven 9 mei om 9 uur voor f75,- Weldoenersgeld f 5,00 + zielboek12 maandst en 4 missen. Is betaald 11 mei 1945 (Zij was de overgrootmoeder van Fike van der Burght en van haar oma weet Fike, dat ze plotsklaps dood was. Geen oorlogsslachtoffer dus.)
29 Mei Lambertus Lambooy, overl in oct 1944 (oorlog). Uitv van f60 + 12 maandst+ 30 cl zielboek. Is betaald mei 1945.
7 Juni Uitvaart 12 Juni filia (??) Petri Meulenbroek+Wilhelmina v. Stippent, gezongen mis om 8.30 , kaarsen om de baar. Is bet. f15,-
Meld je aan om de laatste berichten te ontvangen
Krijg een beeld van de samengestelde collectie
van momenten in de tijd
met foto’s en verhalen uit de geschiedenis van Orthen